Pojęcie upośledzenia umysłowego

Pojęcie upośledzenia umysłowego jest bardzo szerokie zarówno ze
względu na zróżnicowane stopnie upośledzenia umysłowego, które
obejmuje , jak i ze względu na zaburzenia sprawności motorycznej,
zaburzenia zachowania się, motywacji, emocjonalności i dysfunkcje, jakie mu towarzyszą. Tak więc , upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale obejmuje całą jego osobowość.
Bardzo często obok terminu „upośledzenie umysłowe” używa się
określeń „niedorozwój umysłowy”, „osłabienie sprawności psychicznej”,„opóźnienie rozwoju umysłowego”. W Polsce medycyna, psychologia i pedagogika specjalna operują terminem” upośledzenie umysłowe” lub „oligofrenia” (greckie: oligos- mało, phren- myśl, umysł).
Wyjaśniając termin „upośledzenie umysłowe” w „Nowej
encyklopedii powszechnej PWN 1997 czytamy:
„stan istotnie zmniejszonej sprawności intelektualnej powstały w
okresie rozwojowym, często powiązany z nieprawidłowościami w
kształtowaniu się osobowości , a w przypadku głębszych postaci
upośledzenia – z zaburzeniami fizycznymi i psychicznymi. Istotne
zmniejszenie sprawności intelektualnej oznacza zmniejszenie ilorazu
inteligencji (IQ) o więcej niż 2 odchylenia standardowe (ok.30 pkt. poniżej
100 w psychologicznych skalach inteligencji)”.
Encyklopedyczny słownik psychiatrii podaje, iż „niedorozwój
umysłowy nie jest jednostką nozologiczną, ale niejednorodną grupą
zaburzeń wywoływanych przez różne czynniki przyczynowe o różnym
mechanizmie patogennym, o niejednakowym obrazie morfologicznym,
klinicznym oraz przebiegu”.
Natomiast literatura amerykańska ujmuje upośledzenie umysłowe
przede wszystkim jako opóźnienie zdolności przystosowania społecznego.
A. M. i A .D. B. Clarke podaje, iż niedorozwój umysłowy oznacza
funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej; upośledzenie to powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie zdolności przystosowania się.
Według M. Kościelskiej (1984) pojęcie upośledzenia oznacza różne
typy zaburzeń rozwoju o odmiennej patogenezie, których wspólnym
wyróżnikiem jest to, że ograniczają dziecku realizację społecznych
wymagań. Dzieci te są z reguły bardzo ograniczone w dążeniu do
samodzielności.
M. Grzegorzewska (1964) wyróżnia dwa terminy dotyczące
upośledzonych umysłowo: oligofrenia i otępienie .Podkreśla rozgraniczenie tych terminów i określa je następująco: oligofrenia- jako niedorozwój umysłowy od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego dzieciństwa;
występuje tu zawsze wstrzymanie rozwoju mózgu i wyższych czynności
nerwowych. Natomiast otępienie występuje nieco później , jako osłabienie , rozpad procesów korowych, uszkodzenie czynności umysłowych,dotychczas pełnowartościowych.
Widzimy więc, że nie jest prostą sprawą zdefiniowanie, opisanie,
zakwalifikowanie poszczególnych zaburzeń objętych wspólną nazwą
„niedorozwoju umysłowego”.
W dobie współczesnego świata dzięki wszechstronnym badaniom
różnych nauk ( pediatria, fizjologia, genetyka, itd.)ustalono etiologię,patogenezę i klasyfikację niedorozwoju.
Mimo tej jedności nadal mówimy o różnych definicjach, o różnej
terminologii i wielu próbach klasyfikacji upośledzenia. W zależności od ujęcia problemu i doboru kryteriów oceniających stan upośledzenia jest ono różnie definiowane . Możemy wyróżnić trzy podejścia:
1. Kliniczno-medyczne. Definicje ujmują niedorozwój umysłowy
jako stan choroby, ze zwróceniem uwagi na etiologię i
patogenezę. L. Korzeniowski podaje , iż „oligofrenią nazywamy
wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie
zdolności rozwoju intelektualnego, uniemożliwiające lub
opóźniające naukę szkolną „.
2. Praktyczne. Definicje mają charakter prawno-administracyjny,
np. definicja z ustawy o zdrowiu psychicznym z 1959 r. , która to
niedorozwój umysłowy włącza do zaburzeń psychicznych;
wyróżnia tu dwie kategorie; znaczne obniżenie sprawności
umysłowej i obniżenie sprawności umysłowej.(Clarke 1969).
3. Psychologiczno –społeczne. Definicje te różnią się liczbą oraz
rodzajem kryteriów, według których oceniają upośledzenie, np.
A.F. Tredgold definiuje niedorozwój umysłowy jako stan, w
którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju i odwołuje się do
trzech kryteriów oceny wyników w nauce szkolnej, inteligencji
oraz przystosowania biologicznego i społecznego.
Natomiast J. Mazurkiewicz (1958) wyróżnia kryteria
:psychologiczne- poziom uwagi i mowy; ewolucyjne –porównanie
poziomu umysłowego dziecka niedorozwiniętego z dzieckiem normalnym i
społeczne- mierzące stopień przystosowania.
W celu wniesienia ładu do chaosu terminologicznego i pojęciowego
w tej dziedzinie zwołuje się specjalne zjazdy i konferencje naukowców .
Nadal jednak jest to problem złożony.
Istnieją różne kryteria np.: pedagogiczne, psychologiczne, medyczne,
ewolucyjne, społeczne, które wpływają na różnorodność klasyfikacji.
Kryterium pedagogiczne bierze pod uwagę możliwość wychowania
i nauczania dzieci upośledzonych umysłowo. Dzieli je na 4 grupy
(Sękowska 1982):
1. Dzieci niewychowalne,
2. Dzieci prawie niewychowalne’
3. Dzieci wychowalne, ale niewuczalne,
4. Dzieci wyuczalne.
Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło
klasyfikację upośledzenia umysłowego (klasyfikacja psychologiczna),
obowiązuje od 1 stycznia 1968r. Podstawą klasyfikacji jest skala o średniej
100 i odchyleniu standardowym 16. Wyróżniono 4 stopnie upośledzenia
umysłowego:
1 Pogranicze upośledzenia umysłowego o ilorazie inteligencji
68-83,
2 Lekki niedorozwój umysłowy, o ilorazie inteligencji 52-67,
3 Umiarkowany niedorozwój, o ilorazie inteligencji 36-51,
4 Znaczny niedorozwój, o ilorazie inteligencji 20-35,
5 Głęboki niedorozwój, o ilorazie inteligencji 0-19.
W wielu krajach (i w literaturze) utrzymuje się najbardziej znana
tradycyjna klasyfikacja psychologiczna, która uwzględnia pomiar stopnia rozwoju intelektualnego. Należy podkreślić, iż według psychologicznego
kryterium iloraz inteligencji stanowi znaczący wskaźnik upośledzenia
umysłowego, ale należy traktować go jako czynnik orientacyjny. Wyróżnia ona 3 stopnie:
1. Debilizm, najlżejszy stopień upośledzenia -I.I. 50-69,
2. Imbecylizm, średni stopień upośledzenia -I.I. 20-49,
3. Idiotyzm, najcięższa postać upośledzenia –I.I. 0-19.
Uważam, iż należy też przedstawić klasyfikację upośledzenia
umysłowego według IX rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i
Przyczyn Zgonów, obowiązująca od 1.01.1980r. Zmiany dokonane w IX
rewizji polegają na wyeliminowaniu pogranicza upośledzenia
umysłowego, które zastąpiono określeniem: „ rozwój niższy niż
przeciętny” i uznano za dolną granicę normy.
http://www.cdniku.pl/pliki/referat.pdf